giovedì 31 gennaio 2019

Pensos subra sa limba mama


Su coro de sa limba e sa limba de su coro



Tocat a beru a nos lu dimandare su pro ite oe sa limba sarda no est chistionada comente cando fiamus minores nois, chi crèschidos in sos annos otanta est sa sola faeddada chi amus connotu e imparadu in domo, in su bighinadu, cun sos amigos. B'at pagu ita la fàghere! Custa limba, chi in totu sas variantes chi podet àere, fiat e est galu cunsiderada, oe ch'est oe, sa limba mama. Non b'est mai istada peruna chistione, ne una edade pro allegare in limba e nemmancu diferèntzias tra òmines e fèminas: totus chistionainat in sardu. Finas cando si bessiat a fora si sighiat a lu chistionare, cun totus: mannos e minores, fèminas e òmines, pitzinnos e pitzinnas. Nemos a mai naradu chi fiat mèngius, a su nessi cun sos istràngios, chistionare in italianu. A pustis, però, carchi cosa est mudada. In totue s'italianu a comintzadu a leare su postu de su sardu e tando tocat de si firmare unu pagu e de si preguntare ite b'at capitadu. Tzertu, s'iscola at fatu de seguru su suo: chie nos s'ammentat de cando sos maistros e maistras nos brigaiant si nos itendiant faeddare in sardu? Non si podiat mancu cun sos cumpàngios, ca su Ministeru, nos naraiant, aiat dadu s'òrdine de impreare sa limba natzionale ebbia. E si cheriamus èssere cunsiderados italianos, a malagana cussa limba depiamus chistionare. Cheres èssere una pessona de gabbale? Tando chistiona s'italianu; cheres istare in su chirru de sos meres? Tando chistiona s'italianu! Cheres istudiare? Tando chistiona s'italianu! Chi su Ministeru de sa Pùblica Istrutzione, dae sa lege Gentile, apat traballadu pro isparpinare s'italianu no est cosa noa. Difatis, in s'archìviu de Istadu de Nùgoro s'agatat unu libricheddu iscritu dae Vincenzo Ulargiu de esercìtzios de tradutzione dae su sardu a s'italianu pro sa cuarta elementare e in sa de una pagina si leghet chi est cunforme a sos Programmas Ufitziales de su primu de santugaine de su 1923. Ite cheret nàrrere? Chi si nche cheriat fàghere intrare in conca a sa gente sa limba italiana e pro lu pòdere fàghere mèngius si depiat tzucare dae sos primos annos de iscola. No unu elògiu, tando, de sa limba sarda, ma, prus a prestu, sa sola manera pro fàghere imparare coitende sa limba noa de su guvernu. Ma dae cando sas mamas e sos babbos ant comintzadu a si nche cumbìnchere chi sos fìgios fiant istados pessones de cabu si dae minores istaiant impreadu solu s'italianu? Forsis dae cando no ant prus intesu issoro s'identidade, su sentidu e s'ànima de sa natzione sarda? Forsis dae cando nos semus bidos semper prus teracos de comente nos ant semper cunsideradu? E l'isco, est lègiu a lu nàrrere ma àteru non mi benit de pensare si non chi pro èssere italianos che a sos lombardos e piementesos s'impedimentu chi abbaraiat fiat sa limba sarda. Ma dae inoghe bi naschit tando un'àtera dimanda: chie at iscritu sa Carta eupopea de sas limbas e nch'at postu a dae intro finas su sardu, a l'ischiat ite fiat faghende? Si como custa limba nostra est a dae intro de sa lege 482 de su 1999 e est reconnota comente limba de minoria de tutelare, at a èssere ca carchi importu l'at a àere? Penso chi eja! E si gràtzias a custa lege est possibile abèrrere sos Ufìtzios de sa limba sarda in medas de sas Comunas sardas, at à èssere ca b'at sardos e sardas chi galu bi creent e chi cunsiderant su sardu comente sa limba de su coro? Sa resposta est semper eja. E tando est dae cunsiderare de importu mannu su traballu de sos operadores de sos isportellos linguìsticos chi in ogni territòriu in ue trabballant faghent progetos e cursos pro mandare a dae in antis non solu sa variante locale ma agiudant sa gente a connòschere sas règulas ortograficas e grammaticales pro imparare a iscrìere in sardu. Pròpiu pro su chi pertocat custos progetos, mi paret geniosu ammentare su cursu de trucu organizadu dae s'ufìtziu de sa limba sarda de Iscanu: abertu a totu sas fèminas chi cherent imparare a si trucare, custu cursu at a èssere fatu dae una pessone de su mestieri e sa limba chi s'at a impreare at a èssere su sardu ebbia. Tzertu, m'at lassadu unu pagu gai su chi at naradu su Sìndigu: sa limba sarda est faeddada semper prus pagu (e custu l'ischimos bene totus) mescamente dae sas fèminas chi anchi la cunsiderant una limba solu de òmines. A parre meu, no est gasi, e m'agato de acordu cun sa resposta chi Vanessa Roggeri dat a unu letore chi dimandat unu crarimentu subra de sas paràulas usadas dae su Sìndigu de Iscanu: non dipendet dae sas fèminas si su sardu no est impreadu comente in antis, ma dae totu sa publitzidade contra a sa limba sarda chi dae semper sos chi cumandant ant fatu. Chi tocat de mudare su sistema pro torrare a isparpinare sa limba nostra in medas lu narant e galu semus isetende a lu bìdere. De seguru si in antis s'iscola est serbida a nche fàghere intrare s'italianu in sas domos de sos sardos, como issa etoru depet serbire a mantènnere in bida custa limba de minoria. Non b'at birgòngia a faeddare sa limba de sos babbos e de sas mamas, est una sienda manna chi tocat de marrare ogni die e pro semper. At resone Vanessa Roggeri e deo m'intendo che a issa matessi: cando biàgio e abbòjo calecunu chi faeddat in sardu, in cale si siat logu mi potzo agatare, m'intendo in domo, ca sa limba sarda, la podimus girare comente cherimus, la giughimus intro de su coro e non b'at nen làcanas mentales nen materiales chi ant mai a pòdere sententziare s'imbesse.

Immacolata Salis

Nessun commento:

Posta un commento