Ammentos de Archìviu

Cando non si podiant fàghere àrbores de Nadale…

Telegramma. Partenza: Roma, Prefettura Nuoro, 5 novembre 1935. Firmato: «pel Ministro Alfieri».
AS-NU, Prefettura, Gabinetto, cat. XXVII, b. 304, fasc. 5. 

S'acùrtziat sa Pasca de Nadale, festa de importu mannu a beru, chi cada annu benit ammentada cun presèpios de ogni genia (su de unu de custos fiat de su 1220 e l'aiat fatu Santu Frantziscu) e de àrbores de Nadale imbellidos de filos e botzas colorados e de lughitas minudeddas; usàntzia custa de sas terras de su Nord chi dae prus de unu sèculu s'est, però, isparghinada in totu su mundu. Sa moda de frunire àrbores semper birdes cun frùtora o frores fiat pròpia de sos pòpulos tzèlticos in sas festas fatas pro su solstìtziu de ierru. Ma fintzas sos romanos, pro sas calendas de ghennàrgiu, poniant in sas domos issoro naes de àrbore de pinu. E galu in su 1500, unas cantas crònicas e tzertos pabilos nos ammentant chi in sos logos de religione protestante fiat traditzione e usàntzia fichire àrbores in sas carreras e ballare totus paris a inghìriu, belle a ballu tundu. A s'agabbada de s'Otighentos s'àrbore de Nadale nch'intrat in sas domos de sos ricos e diventat una mazine de sa burghesia. Si contat chi, in Itàlia, sa moda de sos àrbores de Nadale siat istada batida dae sa reina Margarida, sa cale nd'aiat fatu unu in su Cuirinale. Ma sos contos abarrant contos... Imbetzes, sos documentos, mescamente si fatos dae su Guvernu, fiant e sunt testimònia de su chi a beru sutzediat. In s'Archìviu de Istadu de Nùgoro, difatis, si podent lèghere unas cantas noas subra custa traditzione. In s'època fascista, su regime proibiat de impitare sinnos chi podiant èssere bidos comente furisteris (pro esèmpiu s'àrbore de Nadale). Una tzirculare direta a sos podestades e a sos cummissàrios prefetìtzios de sa provìntzia de Nùgoro (datada 14 de nadale de su 1939) nos narat chi su prefetu -retzende sos òrdines superiores- denegaiat a sos entes e a sos vàrios assòtzios de benefitzèntzia de fàghere àrbores de Nadale: «in relazione alle istruzioni impartite negli anni decorsi, prego le SS. LL. disporre affinché in occasione delle prossime feste natalizie e della befana, Enti ed Istituzioni di beneficenza non adoperino alberi per adornare sale o appendervi giocattoli». (bide in AS-NU, Prefettura, Gabinetto, cat. XXVII,, b. 304, fasc. 5). Àteros pabilos, imbetzes, nos ammentant chi nemmancu sos giornales podiant fàghere publitzidade a custa traditzione istràngia: «avvertire direzioni quotidiani et periodici che non est consentito assolutamente accennare comunque usanza albero di Natale» (telegramma retzidu dae sa Prefetura su 20 de nadale de su 1937). Ma, in sos annos a poi de sa gherra, a pagu a pagu in tota s'Itàlia, mescamente a tzucare dae sos annos Sessanta de su Noighentos, si difundet s'usu de fàghere àrbores prenos de lughes e de bòtzas de bidru o de plàstica, batende in su coro de pitzinnas e pitzinnos s'allegria, su gosu e sa cuntentesa pro custa festa isetada, dae totus, meda meda.